گزارش ویژه _ بر پایه اسناد محرمانه انگلستان، جزایر سه گانه هیچ گاه در هیچ دوره ای در حاکمیت اعراب نبوده است.

بازخوانی گزارشی از همایش «تاریخچه بحرین و جزایر سه گانه ایرانی خلیج فارس از دریچه اسناد» – تهران – فرهنگسرای ابن سینا 

دکتر مجید تفرشی: « بر پایه اسناد محرمانه انگلستان، جزایر سه گانه هیچ گاه در هیچ دوره ای در حاکمیت اعراب نبوده است. »

هشتم آذرماه1390به مناسبت چهلمین سالگرد اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه تنب کوچک بزرگ و ابوموسا، همایش «تاریخچه بحرین و جزایر سه گانه ایرانی خلیج فارس از دریچه اسناد» در فرهنگسرای ابن سینا در شهرک غرب تهران برگزار گردید. در این برنامه دکتر مجید تفرشی پژوهشگر و سند شناس مقیم لندن، دکتر هوشنگ طالع و دکتر شروین وکیلی به سخنرانی پرداختند.

دکتر مجید تفرشی: بر پایه اسناد محرمانه تازه آزاد شده آرشیو ملی بریتانیا، جزایر سه گانه هیچ گاه در هیچ دوره ای در حاکمیت اعراب نبوده است. 

سخنران دوم آقای دکتر مجید تفرشی پژوهشگر اسناد ساکن لندن بود و سخنان خود را درباره روند آزادسازی اسناد محرمانه آرشیو ملی در کشور انگلستان آغاز کرد. طبق قوانین بریتانیا، اسناد طبقه بندی شده پس از 30 سال در اولین روز سال جدید میلادی پس از تولید، می توانند آزاد شود.

اسناد مربوط به سالهای ابتدایی دهه70 میلادی و جزایر سه گانه ایرانی در آرشیو ملی بریتانیا می بایست در اول ژانویه 2002 آزاد می شدند.آزادسازی حدود 90 درصد آن انجام شد، اما دولت انگلستان اعلام کرد چون آزادی اسناد مربوط به خلیج پارس و جزایر سه گانه ممکن است کفه ترازو را به سمت یکی از طرفین دعوا (ایران) سنگین کند،دسترسی به آنها 10 سال دیگر به تعویق می افتد. به همین دلیل پس از طی این مدت حدود75 درصد آزاد شده و بقیه اسناد در یکماه آینده نیز آزاد خواهد شد. در همین باره حدود 5000 برگ سند وجود دارد.

 دکتر تفرشی اشاره کرد که دسته بندی و  انتشار اسناد جزایر سه گانه یکی از بهترین بخش های پژوهشی وی بوده است که گام بزرگی در راستای منافع ملی ایران می باشد اما هنوز روی 4500 برگ اسناد مذاکرات بحرین کار جدی انجام نداده است که از برنامه های آینده می باشد.

با توجه به عدم وجود هیچ سند رسمی درباره موضوع پس گرفتن سه جزیره ایرانی در قبال کوتاه آمدن ایران از ادعای مالکیت بحرین، دکتر تفرشی 6جلسه ی دو ساعته مصاحبه در طی سه روز با اردشیر زاهدی داشته است.ایشان همچنین درباره جزایر فرور و سیری، قشم، درگهان و فارسی توضیحاتی بیان کرد و اشاره داشت بر اساس اسناد موجود جزایر سیری و فارسی تا سالهای آغازین دهه1320 مورد ادعای بریتانیا بوده است؛ همچنان که در 1903 سه جزیره تنب بزرگ و کوچک و بوموسا را توسط قوای نظامی خود اشغال کرد.

دکتر تفرشی به یکی از اسناد مهم درباره تعلق جزایر سه گانه به ایران پرداخت که از سوی وزارت جنگ دولت بریتانیا به ناصر الدین شاه قاجار هدیه شده است. در این نقشه که در سال 1886 تهیه و دو سال بعد در سال 1888 به ایران هدیه شد، جزایر سه گانه به رنگ دیگر بخش های سرزمین ایران کشیده شده بود و اتفاقا نخستین کسی که متوجه این موضوع گردید شخص ناصرالدین شاه بود! این نقشه هم اکنون در موزه مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی ایران موجود است.

درسال 1968میلادی بریتانیا تصمیم به خروج از خلیج پارس گرفت و به 10 شیخ نشین وعده داد که با حمایت های خود باعث تشکیل امارات متحده عربی شود که البته کشورهای بحرین، قطر و کویت از این اتحادیه خارج شده و خواستار تشکیل کشورهای مستقل گردیدند.

شیخ نشین راس الخیمه ادعای مالکیت جزایر تنب بزرگ و کوچک را داشت و شیخ شارجه نیز در مورد بوموسا مدعی بود. در اسناد بریتانیا آمده است که ایران برای حل مساله جزایر سه گانه که مورد ادعای این شیخ نشین ها قرار گرفته بود چند پیش شرط مهم گذاشت و به شدت بر آنها پافشاری می کرد.

1.در حل و فصل مساله جزایر به هیچ عنوان با اعراب کاری ندارد و آنها را طرف مقابل خود نمی داند بلکه انگلستان طرف گفتگو و مذاکره است.

2. تنها در صورت پس گرفتن جزایر سه گانه و اعاده کامل حاکمیت خود، با تشکیل امارات متحده عربی موافقت می کند و اگر این اتفاق نیفتد تا آنجا که می تواند در جهت ضدیت با تشکیل این امارات و تخریب آن می کوشد.

نهایتا با توافق طرفین، از سوی ایران وزیر امورخارجه آقای اردشیر زاهدی، دکتر فریدون زندفر و امیر خسرو افشار- معاون زاهدی در لندن- معرفی می شوند. یک حقوقدان نیویورکی به نام “ایلی” و یک جوان 27ساله دورگه ایرانی عراقی به نام “حمیدضیا جعفر” به عنوان نماینده از سوی شیخ شارجه معرفی می شوند.مادر حمید ضیا جعفر ایرانی و از خاندان قاجار بود. وی بعدها کمپانی بزرگ«کِرِسِنت» را تاسیس کرد که در زمینه ی گاز تجارت می کند و دعاوی حقوقی در مورد استخراج گاز با ایران نیز داشت.

یک نکته مهم و جالب توجه که به کرات و عینا در اسناد جدیدا آزاد شده ی مذاکرات وجود دارد، این است که این اعراب مدعی جزایر، بسیار فقیر بوده و دقیقا خواستار کمک های مالی شاه ایران برای خروج از این بدبختی و فقر خود بودند. آنها در باره میزان کمک های مالی دولت ایران نیز گلایه و شکایت نیز داشتند به گونه ای که در مواردی، شیخ راس الخیمه اعتراض دارد که چرا به شیخ شارجه 10میلیون و به ایشان 5 میلیون یاری شده است و خواستار کمک های یکسان بوده اند!!!

موضوعی که در این اسناد به روشنی آشکار می شود این است که شیخ نشین ها برای جبران شکست سخت در جنگ شش روزه اعراب و اسراییل، بازیابی آبروی از دست رفته خود و التیام روحی و روانی، در اقداماتی هماهنگ در موضوع جزایر سه گانه روبروی ایران ایستادگی می کنند.

شیخ نشین ها اختلافات ارضی بسیاری با خود داشتند و برای نشان دادن اتحاد، موضع یکسانی در برابر ایران اتخاذ کردند. یکی دیگر از دغدغه های مهم آنان بی آبرویی از شکست در برابر ایران و درپی آن آشوب های گروه های تندرو ناسیونالیست پان عرب و گروه های مارکسیست -از جمله در عمان- بود، به همین دلیل پیشنهاد خرید جزایر توسط ایران را مطرح کردند تا آبرومندانه در این جدال کنار روند که این پیشنهاد هم بامخالفت ایران روبرو شد.

در اسناد آرشیو ملی بریتانیا ذکر گردیده است که اردشیر زاهدی به عنوان مذاکره کننده ارشد ایران فرد بسیار سرسختی است و با وجود او امکان پیشرفت و به سرانجام رسیدن مذاکرات وجود ندارد و به همین دلیل دو فرد سرسخت در این مذاکره کنار گذاشته می شوند. سر دنیس رایت از سوی انگلستان و اردشیر زاهدی از سوی ایران. دکتر تفرشی درباره دلایل این برکناری گفت که تنها به موضوع جزایر سه گانه مربوط نمی شد و هر دو طرف برای پیشرفت مذاکرات چنین تصمیمی گرفتند.

پس از برگناری زاهدی، عباسعلی خلعتبری در تابستان 1971 برای نخستین بار وارد گفتگو با اعراب نیز شد. ایران مجددا شرط خود را خروج نیروهای بریتانیایی از خلیج پارس بیان کرد تا با تشکیل امارات متحده عربی موافقت کند.در 29 نوامبر 1971 انگلستان خلیج پارس را ترک کرد و دو روز بعد در دوم نوامبر 1979 کشور ایران با تشکیل امارات متحده عربی موافت نمود.

البته پس از سالها اعراب درباره جزایر سه گانه به شورای امنیت سازمان ملل شکایت می کنند که به دلیل تکراری بودن موضوع این پرونده حقوقی، رد می شود.

دکتر تفرشی در بخش پایانی سخنان خود افزود بر پایه اسناد این جزایر سه گانه همواره به ایران تعلق دارند، و مالکیت اعراب بر این جزایر هیچ گونه پایه حقوقی و تاریخی ندارد.

از نظر تاریخی مالکیت جزایر سه گانه همواره سه وضعیت داشت است. نخست اینکه این جزایر در اختیار قطعی ایران یا افراد تحت الحمایه ایران بوده است. دوم این که در یک دوره 68 ساله در دست بریتانیا بوده است و سومین حالت اینکه در هرج و مرج بوده و در دست راهزنان بوده است.

نکته مهمی که در این اسناد محرمانه تازه آزاد شده وجود دارد این است که این جزایر هیچ گاه در هیچ دوره ای در حاکمیت اعراب نبوده است. 

پی نوشت: در این گزارش تنها به مشروح سخنان دکتر مجید تفرشی در همایش پرداخته شده است.